آرامگاه فردوسی، شاعر نام‌آور ایرانی و خالق اثر حماسی جاودان شاهنامه، نمادی از شکوه و عظمت فرهنگ و تاریخ ایران است. این بنای باشکوه در شهر توس قرار دارد. بازدید از آرامگاه فردوسی نه‌تنها فرصتی برای ادای احترام به این شاعر بزرگ است، بلکه تاملی بر نقشی است که او در پاسداشت زبان فارسی و میراث ملی ایفا کرده است.
در این مقاله از مجله گردشگری فلای‌تودی، به تاریخچه شکل‌گیری این آرامگاه و معماری خاص آن پرداخته‌ایم. همچنین، ویژگی‌های هنری و فرهنگی این مکان را بررسی کرده‌ایم. مسیر دسترسی و جاذبه‌های اطراف این بنا نیز معرفی شده‌اند. با ما همراه باشید.
آرامگاه فردوسی کجاست؟ | معرفی آرامگاه فردوسی
آرامگاه فردوسی در شهر توس و در شمال‌غربی مشهد قرار گرفته است. این مجموعه باغ آرامگاه که از برجسته‌ترین جاذبه‌های گردشگری خراسان به حساب می‌آید، با شهر مشهد تنها ۳۰ کیلومتر فاصله دارد و یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری این ناحیه به شمار می‌رود. از آن جهت فردوسی در توس به خاک سپرده شده که در نزدیکی روستای پاژ و زادگاهش قرار گرفته است. روستاهای اسلامیه، تابران و بقعه تاریخی هارونیه هم در همان محدوده و در نزدیکی توس قرار دارند.
- آدرس: مشهد، توس، انتهای بلوار شاهنامه، بلوار بهارستان.
موقعیت مکانی آرامگاه فردوسی روی نقشه گوگل
چگونه به آرامگاه فردوسی مشهد برویم؟
در اولین قدم برای بازدید از آرامگاه حکیم توس، باید به این سوال پاسخ دهیم که چگونه خودمان را به توس برسانیم؟ فرقی ندارد که با خودروی شخصی قصد رفتن به مقبره فردوسی را دارید یا با وسایل نقلیه عمومی؛ در هر حال، دسترسی به مجموعه آرامگاهی این شاعر سخت نیست. ما در ادامه، به روش‌های دسترسی به این جاذبه ارزشمند اشاره می‌کنیم.
دسترسی به آرامگاه فردوسی با خودروی شخصی
اگر خودروی شخصی در اختیار داشته باشید و بخواهید که به این آرامگاه مشهور ایرانی سری بزنید، باید مسیر شمال‌غربی مشهد را در پیش بگیرید. در واقع باید خودتان را به میدان قائم برسانید و با طی‌کردن مسیر بزرگراه پیامبر اعظم، جاده مشهد قوچان و بلوار شاهنامه به بلوار بهارستان برسید. مجموعه آرامگاهی فردوسی و پارکینگ آن در همین بلوار قرار دارد.
دسترسی به آرامگاه فردوسی با وسایل حمل‌و‌نقل عمومی
مسیری برای مترو جهت طی‌کردن مسیر مشهد به توس تعبیه نشده است؛ اما برای رفتن به آرامگاه با اتوبوس، کافی‌ست خودتان را به پایانه فردوسی مشهد برسانید و سوار بر اتوبوس‌های خط ۲۰۲ شوید. این اتوبوس‌ها در زمان حدود ۴۵ دقیقه شما را به مقبره فردوسی می‌رسانند.
اطلاعات بازدید از آرامگاه فردوسی
برای دیدن مجموعه فرهنگی و تاریخی آرامگاه فردوسی، باید بین ساعات ۸ تا ۱۹:۳۰ به این مجموعه مراجعه کنید. البته در نظر داشته باشید که مقبره فردوسی در روزهایی چون شهادت امام علی (ع)، تاسوعا و عاشورای حسینی، رحلت پیامبر (ص)، شهادت امام جعفر صادق و رحلت امام خمینی (ره) تعطیل است. قیمت بلیط بازدید این مجموعه نیز برای گردشگران داخلی ۲۵ هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۲۰۰ هزار تومان است.
- شماره تماس با مجموعه: ۰۵۱-۳۲۶۶۳۸۲۵
گریزی به زندگی‌نامه فردوسی | استاد سخن
درباره جزئیات زندگی فردوسی، اطلاعات دقیقی وجود ندارد و بخش‌های زیادی از زندگی این شاعر پرآوازه در هاله‌ای از ابهام است؛ اما می‌دانیم که این شاعر ایرانی در سال ۳۲۹ هجری قمری در روستای پاژ، از توابع توس متولد شد. خانواده او از دهقانان و ثروتمندان منطقه بودند و احتمالا فردوسی از سنین نوجوانی به سرودن شعر و فعالیت در حوزه ادبیات مشغول بوده است. گفته می‌شود که این شاعر، سرودن شاهنامه را در ۳۰ سالگی آغاز کرد و ۳۰ سال به آن مشغول بوده است. شاهنامه در سال ۳۸۴ هجری قمری به پایان رسید و سال وفات فردوسی هم در اسناد تاریخی ۴۱۶ هجری قمری ثبت شده است.
تاریخچه آرامگاه فردوسی | از فرش تا عرش
آرامگاه حماسه‌سرای ایرانی، یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی و فرهنگی کشورمان به حساب می‌آید و در طول تاریخ، فراز‌و‌نشیب‌های بسیاری را تجربه کرده است. این بنا که به‌عنوان یکی از نمادهای زبان و ادب فارسی شناخته می‌شود، به‌دلیل اهمیت شاعر بزرگ، فردوسی، همواره مورد توجه بوده؛ ولی سرگذشتی پر‌تلاطم دارد که در ادامه، بیشتر به آن اشاره می‌کنیم.
بنای اولیه آرامگاه فردوسی | مزاری محقر و ساده
پس از درگذشت فردوسی، واعظ طبرستان که شخصی بسیار متعصب بود، مذهب شیعه فردوسی را بهانه کرد و اجازه دفن پیکر وی در گورستان شهر را نداد. از همین رو و به‌ناچار، او را در باغ شخصی خود در شهر توس به خاک سپردند. برای سال‌ها، مقبره و نشانی بر محل دفن این شاعر پرآوازه وجود نداشت. البته چندباری بناهای محدودی توسط سرداران سپاه یا والیان شهر ساخته شدند؛ اما یا مورد غضب حاکمان ضد شیعه قرار گرفتند یا در حملات مغول‌ها به‌کلی ویران شدند؛ بنابراین، تا سال‌ها مزار فردوسی در میان گندم‌زار پنهان بود و نشان مشخصی برای آن وجود نداشت.
اولین مقبره آجری برای فردوسی در سال ۱۳۰۲ هجری قمری ساخته شد. در این سال، میرزا عبدالوهاب خان شیرازی نصیرالدوله (آصف‌الدوله) والی خراسان بود و از آنجا که به ادبیات فارسی بسیار علاقه داشت، بنایی آجری با دو اتاق روی محل دفن فردوسی بنا کرد. بعدها و در دوران صفویه هم به‌دلیل اهمیت مشهد و فضاهای دیدنی آن، بنای مقبره فردوسی مورد مرمت قرار گرفت.
بازسازی‌ها و طرح نهایی آرامگاه حکیم توس | مثال برجسته معماری معاصر
تا زمان پهلوی، همچنان بنای نسبتا محقر روی مزار فردوسی قرار داشت؛ اما با آغاز این دوران و گسترش روحیه ملی‌گرایی در میان نخبگان و دولتمردان، زمزمه‌هایی برای ساخت مقبره آغاز شد. گفته می‌شود که محمدتقی بهار، رضاخان را برای ساخت بنایی باشکوه در محل دفن فردوسی تحت‌تاثیر قرار داد و تیمورتاش از دولتمردان ایرانی، طرح آن را به مجلس ارائه داد. در قدم‌های بعدی، زمین‌های توس و اطراف آن خریداری یا اهدا شدند و برنامه‌ریزی برای ساخت بنای آرامگاه رسما در سال ۱۳۰۵ آغاز شد.
طرح آرامگاه فردوسی به مسابقه گذاشته شد و معماران شاخص و پرآوازه‌ای در آن شرکت کردند. در نهایت، طرح پیشنهادی کریم طاهرزاده بهزاد برنده و تصویب شد که در طراحی آن از سرستون‌های هخامنشی الهام گرفته شده بود. سرانجام ساخت بنای باشکوه آرامگاه پس از کش‌و‌قوس‌های فراوان در سال ۱۳۱۳ به پایان رسید و افتتاح شد. البته در سال‌های بعد، دچار نشست شد و در سال ۱۳۴۷ با نظارت هوشنگ سیحون، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
درباره معماری آرامگاه فردوسی و بخش‌های مختلف آن بیشتر بدانیم
در حال حاضر، مجموعه آرامگاه فردوسی ۶ هکتار مساحت دارد که بنایی با مساحت ۱۰۴۳ مترمربع در میان آن قرار گرفته است. پس از مرمت مجموعه در سال ۱۳۴۷، تالاری با مساحت ۹۰۰ مترمربع به آرامگاه اضافه و باغی هم بر اساس الگوی چهارباغ ایرانی طراحی شد. جالب است بگوییم این باغ با رعایت قرینه‌سازی ساخته شده و جوی‌های آب متعددی هم در میان آن تعبیه شده‌اند. مجموعه آرامگاه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که در ادامه، آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
بنای اصلی | سازه‌ای مرمری و درخشان در میان آرامگاه
می‌توان گفت اصلی‌ترین بخش آرامگاه استاد سخن، بنای سنگی و اصلی آن به حساب می‌آید. این بنا با مساحتی برابر با ۱۰۴۳ مترمربع و با ارتفاع ۸ متر ساخته شده است. ۱۲ ستون اصلی و ۴ ردیف پلکان، تمام زوایای بنای اصلی را محاصره کرده‌اند و کتیبه‌هایی مرمرین با ابعاد ۴ در ۱٫۵ متر در اطراف آن دیده می‌شوند که ابیاتی از شاهنامه روی آن‌ها نقش بسته است.
اگر به بخش غربی بنای اصلی سری بزنید، می‌توانید از طریق پلکانی به قسمت داخلی آرامگاه برسید و از محل دفن فردوسی دیدن کنید. در دو طرف پلکان، ۶ نقش‌برجسته مربوط به روایات مختلف شاهنامه خودنمایی می‌کنند و در انتها به سالنی با ابعاد ۳۰ در ۳۰ متر می‌رسید. در قسمت میانی فضای داخلی، سنگ قبری از جنس مرمر و با ارتفاع نیم متر در معرض تماشاست که طبق نوشته روی آن، مزار استاد گویندگان فارسی‌زبان و سراینده داستان‌های ملی ایران، حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی، معرفی می‌شود.
باغ آرامگاه فردوسی | نمونه شاخص باغ ایرانی
همان‌طور که قبلا اشاره کردیم، باغ مجموعه مساحتی برابر با ۶ هکتار دارد. علاوه‌بر بنای اصلی، استخری بزرگ با مساحت ۱۰ در ۳۰ متر، بخش زیادی از فضای باغ را به خود اختصاص داده است. در میان این استخر، می‌توانید ۳ ردیف ده‌تایی فواره را ببینید که به‌عنوان نمادی از ۳۰ سال تلاش و رنج فردوسی برای سرودن شاهنامه معرفی می‌شود. در مقابل استخر هم تندیسی دیدنی از شمایل فردوسی دیده می‌شود که توسط استاد ابوالحسن صدیقی ساخته شده است.
موزه آرامگاه | گنجینه آثار باستانی توس
در سال ۱۳۸۴ بخشی از آرامگاه که برای استراحت در نظر گرفته شده بود، به موزه تبدیل شد و هم‌اکنون این موزه از مهم‌ترین بخش‌هایی است که گردشگران در بازدید از آرامگاه حکیم سخن به آن سر می‌زنند. در موزه آرامگاه، اشیایی تاریخی شامل سنگ‌نگاره‌ها، ظروف سفالی، سکه‌های طلا و نقره، ظروف لعابی و آثار تاریخی یافت‌شده در منطقه توس نگهداری می‌شوند. کهن‌ترین نسخه دست‌نویس شاهنامه که با نام شاهنامه فلورانس شناخته می‌شود هم در این موزه نگهداری می‌شود. این نسخه حدود ۲۰۰ سال پس از پایان نگارش شاهنامه، ثبت شده و نقشی کلیدی در تصحیح شاهنامه داشته است.
کتابخانه آرامگاه فردوسی | مخزن کتاب در دل آرامگاه
یکی دیگر از بخش‌های مهم مجموعه آرامگاه فردوسی، کتابخانه آن به حساب می‌آید که ۹۰۰۰ جلد کتاب در آن وجود دارد. این کتابخانه در دو طبقه احداث شده است؛ طبقه اول به مخزن کتاب اختصاص داده شده و از طبقه دوم نیز به‌عنوان سالن مطالعه استفاده می‌شود.
آرامگاه مهدی اخوان ثالث | شاعر سپید
شاید جالب باشد بگوییم فردوسی تنها شاعری نیست که در این مجموعه به خاک سپرده شده است؛ برای سالیان متمادی، عاشقان ادبیات فارسی پس از زیارت مزار این شاعر برجسته، سری هم به آرامگاه مهدی اخوان ثالث می‌زنند. در گوشه غربی مجموعه آرامگاه و در بخش جنوبی موزه، سنگ قبری ساده دیده می‌شود که تندیسی در قسمت بالای آن قرار گرفته است. در این بخش، می‌توانید به محل دفن شاعر زمستان و آخر شاهنامه سری بزنید.
مزار استاد محمدرضا شجریان | خسرو آواز ایران
در هفدهم مهرماه ۱۳۹۹ خسرو آواز ایران در گوشه دیگری از مجموعه آرامگاه فردوسی به خاک سپرده شد و به این ترتیب، مفاخر مدفون در این مجموعه به سه تن رسیدند. اگر پس از ورود به باغ آرامگاه، به‌سمت چپ بپیچید، در نزدیکی مزار اخوان ثالث، همواره تعدادی از عاشقان آواز و موسیقی سنتی ایران را در کنار مزاری پوشیده از گل می‌بینید که به استاد شجریان ادای احترام می‌کنند.
امکانات رفاهی آرامگاه فردوسی | فضایی برای آسایش مسافران
در سال‌های اخیر و با توجه به افزایش اقبال گردشگران، امکانات رفاهی مناسبی در مجموعه آرامگاهی فردوسی احداث شده‌اند. کافه و رستوران، فروشگاه‌های فروش سوغات و سرویس‌های بهداشتی از جمله این امکانات هستند که گردشی بی‌دغدغه و دلنشین را برای بازدیدکنندگان به ارمغان می‌آورند.
چه رستوران‌هایی نزدیک به آرامگاه فردوسی مشهد قرار دارند؟
ممکن است پس از ساعاتی گشت‌و‌گذار در مجموعه آرامگاه، احساس گرسنگی داشته باشید؛ در این شرایط، احتمالا به‌دنبال محیطی آرام خواهید گشت تا غذایی باکیفیت و لذیذ را میل کنید. اجازه دهید بگوییم که در اطراف آرامگاه فردوسی، گزینه‌های خوبی در‌دسترس هستند و نیازی نیست مدت زیادی را به‌دنبال رستوران بگردید. در ادامه، تعدادی از این رستوران‌ها را نام می‌بریم:
- رستوران هفت خان واقع در توس، جنب مجموعه آرامگاه فردوسی؛
- رستوران اعیونی واقع در توس، بلوار شاهنامه، شاهنامه ۶۹، بهارستان، بین شاهنامه ۶۹ و ملاصدرا؛
- رستوران شقایق واقع در مشهد، بلوار شاهنامه، خیابان بهارستان.
چه هتل‌هایی نزدیک به آرامگاه فردوسی قرار دارند؟
شاید مایل باشید این بار در سفر به مشهد، اقامت متفاوتی را تجربه کنید. ممکن است بخواهید علاوه‌بر حرم و سایر دیدنی‌های معروف، سری هم به جاذبه‌های گردشگری اطراف توس بزنید. در این صورت، می‌توانید در یکی از هتل‌های منطقه اقامت داشته باشید. ما در ادامه، چند نمونه از نزدیک‌ترین هتل‌ها به آرامگاه فردوسی را نام می‌بریم.
- هتل ۵ ستاره نوین پلاس مشهد: مشهد، بزرگراه هاشمی رفسنجانی، خیابان مجیدیه، مجیدیه ۳۷، صادقیه ۱۲٫
- هتل ۴ ستاره توریست توس: مشهد، ابتدای بزرگراه آسیایی، بعد از پل قائم، نرسیده به بیمارستان رضوی.
- هتل ۳ ستاره ارس مشهد: مشهد، بلوار فردوسی، حدفاصل میدان جانباز و چهارراه خیام.
کدام دیدنی‌ها در نزدیکی مزار فردوسی قرار دارند؟
خراسان هم مانند بسیاری از استان‌های زیبای ایران، تعداد زیادی جاذبه گردشگری کمتر شناخته‌شده دارد؛ کافی‌ست کمی اطلاعات درباره آن‌ها به دست بیاوریم تا برای دیدن آن‌ها مشتاق شویم. در نزدیکی آرامگاه فردوسی هم چند جاذبه گردشگری کم‌نظیر وجود دارند که ترک‌کردن منطقه بدون دیدن آن‌ها حیف است. در ادامه با برخی از مهم‌ترین این دیدنی‌ها آشنا می‌شویم.
گنبد هارونیه | بنای مرموز توس
اگر کمتر از ۲ کیلومتر از آرامگاه فردوسی فاصله بگیرید می‌توانید کهن‌ترین بنای تاریخی توس را ببینید. گنبد هارونیه بنایی آجری و بسیار زیباست که درباره قدمت و کاربری آن شبهات زیادی وجود دارد. برخی آن را به قرن هفتم هجری نسبت می‌دهند و عده‌ای معتقدند این بنا قبل از ظهور اسلام ساخته شده است.
اما همه محققان بر این باورند که گنبد هارونیه بعد از حمله مغول ساخته شده و به همین دلیل، پابرجا مانده است. درباره کاربری آن هم اتفاق نظر وجود ندارد و بسیاری آن را با نام زندان هارون می‌شناسند. بسیاری هم معتقدند که گنبد هارونیه محل دفن امام محمد غزالی است. در هر حال، اگر گذرتان به توس افتاد، دیدن این گنبد باعظمت و زیبا را از دست ندهید.
- آدرس گنبد هارونیه: ۲۵ کیلومتری شمال‌غربی مشهد مقدس، در حاشیه غربی جاده مشهد توس.
روستای زشک | تفریحگاهی باصفا در میان کوه‌های بینالود
زشک یکی از روستاهای خوش‌آب‌و‌هوای منطقه شاندیز است که تنها ۲۰ کیلومتر با مشهد فاصله دارد. این روستای ییلاقی از محبوب‌ترین تفریحگاه‌های مشهد در فصل تابستان به حساب می‌آید و بسیاری از گردشگران برای دیدن چشمه‌سارهای متعدد و فضای سرسبز روستا به آن سفر می‌کنند. در سال‌های اخیر و در پی علاقه‌مندی گردشگران به منطقه شاندیز، تله‌کابین، رستوران‌ها، کافه‌ها و امکانات رفاهی مناسبی نیز در این منطقه برقرار شده‌اند و با سرزدن به آن، لحظاتی به‌یادماندنی و خوش را تجربه خواهید کرد.
- آدرس روستای زشک: مشهد، شاندیز، ۲۰ کیلومتری جاده ابرده زشک.
گشت‌و‌گذاری در آرامگاه حکیم توس و تجربه زیارتی لذت‌بخش
نمی‌توان به مشهد سفر کرد، از جاذبه‌های این شهر دیدن کرد و سری به آرامگاه استاد سخن نزد! آرامگاه فردوسی با تاریخ و معماری ویژه‌اش، یکی از قطب‌های مهم گردشگری شهر مشهد است که هر ساله تعداد زیادی از عاشقان ادبیات فارسی را به‌سوی خود فرا می‌خواند. از همین رو در این بخش از مجله گردشگری فلای تودی، به‌سراغ این مجموعه رفتیم، تاریخچه و معماری‌اش را بررسی کردیم و با معرفی رستوران‌ها و هتل‌های اطراف، تلاش کردیم تا راهنمایی کامل برای بازدید از این مجموعه در اختیارتان قرار دهیم.
پس اگر عبورتان به مشهد افتاد، در کنار زیارت حرم و بازدید از جاهای دیدنی مشهد، حتما سری به آرامگاه حکیم توس، مهدی اخوان ثالث و استاد شجریان نیز بزنید. اگر هم قبلا از این جاذبه بازدید کرده‌اید، ما در بخش نظرات، منتظر خواندن خاطرات و نظرهای شما درباره این مجموعه آرامگاهی باعظمت هستیم.
سوالات متداول درباره آرامگاه فردوسی
آرامگاه فردوسی در کدام شهر است؟
مجموعه باغ آرامگاه فردوسی در شهر توس و در ۳۰ کیلومتری مشهد قرار دارد.
آرامگاه فردوسی تا چه ساعتی باز است؟
مجموعه آرامگاه فردوسی هر روز از ۸ صبح تا ۱۹:۳۰ عصر به روی بازدیدکنندگان باز است.
چگونه به آرامگاه فردوسی برویم؟
با مراجعه به پایانه فردوسی مشهد و استفاده از اتوبوس‌های خط ۲۰۲ می‌توانید به آرامگاه فردوسی برسید. اگر هم با خودروی شخصی قصد رفتن به آرامگاه را دارید، باید مسیر میدان قائم، بزرگراه پیامبر اعظم، بلوار شاهنامه، بلوار بهارستان را طی کنید.
چه کسانی در آرامگاه فردوسی مشهد دفن شده‌اند؟
به‌جز استاد سخن، فردوسی، مزار مهدی اخوان ثالث شاعر و استاد محمدرضا شجریان هم در محوطه آرامگاه فردوسی قرار دارند.
