ایرانیان باستان همواره دنبال بهانه‌ای برای برپایی جشن بودند، از این رو، به بهانه‌ها و رخدادهای مختلف، جشن‌ها و آیین‌های گوناگونی را برگزار می‌کردند. یکی از آیین‌هایی که در گذشته یک جشن باستانی بسیار بزرگ بوده و امروزه کمتر کسی با آن آشنایی دارد، جشن چله تابستان یا تموز است. در این جشن، مردم به بهانه‌های مختلف از جمله برداشت محصول دور هم جمع می‌شدند و با آیین‌های مختلف چهلمین روز تابستان را جشن می‌گرفتند. در این مطلب از مجله گردشگری فلای تودی، قرار است به شما بگوییم که جشن چله تابستان چیست و در کدامیک از مناطق ایران برگزار می‌شود. برای آشنایی با این جشن باستانی بزرگ، حتما تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
جشن چله تابستان چیست؟
همان‌طور که در بخش مقدمه گفته شد، اعتقاد ایرانیان باستان بر این بوده که باید زندگی را با شادی گذراند و به همین دلیل هم از هر بهانه‌ای برای جشن و شادی استفاده می‌کرده‌اند. جشن چله تابستان که امروزه کمتر کسی با آیین برگزاری آن آشنا است، یکی از این جشن‌هاست. همان‌طور که از نام آن پیداست، جشن چله تابستان در چهلمین روز این فصل و در زمانی که گرما و تابش آفتاب به اوج خود می‌رسد، برگزار می‌شود. در واقع، جشن چله تابستان مربوط به چهل روز ابتدایی فصل است که از طولانی‌ترین روز سال (۳۱ خرداد یا اول تیر) آغاز می‌شود و تا ۱۰ مرداد طول می‌کشد.
با توجه به اینکه در گذشته ساختار اقتصادی زندگی مردم مبتنی بر کشاورزی بوده است، بسیاری از جشن‌های قدیمی و باستانی ایران – از جمله جشن چله – ریشه در شرایط جغرافیایی داشته‌اند. گفته می‌شود ایرانیان باستان این جشن را برای سپاسگزاری از نعمت‌های خداوند برگزار می‌کرده‌اند. با توجه به شرایط جغرافیایی کشور ما، اغلب کشاورزان تا این تاریخ محصولات خود را برداشت می‌کردند و پس از آن در روز دهم مرداد، به چشن و پایکوبی می‌پرداختند. ایرانیان در جشن چله تابستان، لباس نو می‌پوشیدند، به دیدار یکدیگر می‌رفتند و در کنار عزیزانشان، گرم‌ترین روز سال را جشن می‌گرفتند.
تاریخچه جشن چله تابستان
همان‌طور که در بخش قبلی خواندید، گفته می‌شود که جشن چله تابستان مرداد در ایامی نزدیک به روزهای برداشت محصول برگزار می‌شده و هدف از آن، شکرگذاری بابت نعمت‌های خداوند بوده است. در صورتی که این فرض را درست در نظر بگیریم، می‌توان نتیجه گرفت که قدمت این جشن باستانی به شروع دوران کشاورزی در ایران و یکجانشینی باز می‌گردد. برخی از مورخان نیز عقیده دارند که این آیین باستانی از دوران ادیان ابراهیمی و حتی اسطوره‌های سومری و مهری در ایران جشن گرفته می‌شد.
انواع جشن های چله تابستان در نقاط مختلف ایران
هر چند که هدف از برگزاری جشن چله تابستان یکسان بوده است، اما این آیین در نواحی مختلف ایران با نام‌های دیگری نیز جشن گرفته می‌شد. در ادامه، این جشن‌ها معرفی شده‌اند:
جشن نوروز بل
پیش از آشنایی با جشن نوروز بل و ارتباط آن با چله تابستان، بد نیست که با تقویم دیلمی یا گیلکی نیز آشنا شوید. تقویم دیلمی، گاه‌شماری بوده که در زمان ایران باستان در مناطق شمال کشور استفاده می‌شد و تفاوتی اساسی با تقویم شمسی داشته است. اصلی‌ترین تفاوت این دو تقویم، در شروع سال جدید است.
هر چند که جشن سال نوی دیلمی نوروز بل نام دارد، اما مبدا آغاز آن اوایل بهار نیست! ابتدای سال دیلمی ۱۷ مرداد بود و مردم ۱۶ مرداد را برای آغاز سال نو جشن می‌گرفتند. در این زمان، مردم تمام کارهای کشاورزی خود را انجام داده و مالیات‌های خود را پرداخت کرده بودند؛ بنابراین، بدون دغدغه می‌توانستند سال نو را جشن بگیرند و به پایکوبی بپردازند. جشن نوروز بل همچنان در بخش‌هایی از شرق گیلان، طالقان، الموت و غرب مازندران برگزار می‌شود.
جشن نیلوفر
در دوران قدیم، گل نیلوفر از دو جهت برای مردم از محبوبیت ویژه‌ای برخوردار بود؛ هم از این جهت که گل نیلوفر در فرهنگ ایرانی نمادی از پاکی و تذهیب نفس و نمادی از ایزدبانوی پاکی – آناهیتا یا ناهید – به‌شمار می‌رفت و هم اینکه گل نیلوفر با تابش خورشید به شکوفایی می‌رسید.
جشن نیلوفر در روز ششم تیرماه هر سال و همزمان با شکوفا شدن گل‌های نیلوفر برگزار می‌شود. در زمان‌های قدیم، درست در شرایطی که گل‌های نیلوفر شکوفا می‌شدند، مردم به کنار چشمه‌ها و رودها می‌رفتند و در آنجا به جشن و شادی می‌پرداختند. گفته می‌شود که در بعضی از شهرهای ایران از جمله فراهان، محلات، کرمانشاه و خمین آیین جشن نیلوفر همچنان برگزار می‌شود.
مراسم زرتشتیان در پیر نارکی یزد
از دیگر جشن‌های بسیار مهمی که همزمان با جشن چله تابستان برگزار می‌شود، مراسم زرتشتیان در پیر نارکی یزد است. پیر نارکی یکی از مهمترین جاهای دیدنی یزد و از زیارتگاه‌های زرتشتیبان است که در شهر مهریز یزد قرار دارد. در حال حاضر، درهای این زیارتگاه به روی تمامی گردشگران و مسافران شهر یزد باز است، اما در بازه زمانی ۱۶-۱۲ مرداد که مراسم پیر نیارکی برگزار می‌شود، فقط زرتشتی‌ها اجازه حضور در این مکان را پیدا می‌کنند.
اگر چه مراسم پیر نارکی از ۱۲ مرداد شروع می‌شود، اما تاریخ مراسم اصلی آن ۱۶ مرداد است. این آیین صرفا یک مراسم مذهبی مهم نیست و در کنار دعا و نیایش، جشنواره‌ها و مسابقات مختلفی از جمله عکاسی، نقاشی، شعر، خوشنویسی و انواع مسابقات ورزشی نیز در آن برگزار می‌شود.
تاریخ دقیق جشن چله تابستان چه روزی است؟
ایرانیان باستان، ماه تیر را تموز می‌نامیدند. تموز هم اصطلاحی به معنای گرمای سوزان و تابستان است و هم در بعضی تقویم‌ها تموز همان ماه تیر در تقویم شمسی نام دارد. چله تابستان یا چله تموز از اولین روز تیر که طولانی‌ترین روز سال نیز است، آغاز می‌شود و تا ۱۰ مرداد که تابش خورشید به عمودی‌ترین حالت خود می‌رسد، ادامه پیدا می‌کند. این روز در گذشته چله تابستان نام داشته و یکی از مهمترین جشن‌های باستانی کشورمان بوده است.
تفاوت بین چله بزرگ و چله کوچک
با توجه به اینکه نیاکان ما در گذشته ابزارهای دقیق سنجش زمان در اختیار نداشتند، با همان ابزارهای ابتدایی و ساده خود زمان را به بخش‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌کردند. چله کوچک و چله بزرگ یکی از این بخش‌ها است. به طور کلی، ۴۰ روز نخست هر فصل چله بزرگ و ۲۰ روز بعدی آن چله کوچک در نظر گرفته می‌شود.
در زمستان، چله بزرگ از اول دی تا ۱۰ بهمن شروع شده و ۲۰ روز پایانی بهمن نیز چله کوچک نامیده می‌شود. چله بزرگ و کوچک تابستان را نیز به همین ترتیب محاسبه می‌کردند؛ یعنی از اول تیر تا ۱۰ مرداد چله بزرگ و ۲۰ روز پایانی فصل تابستان نیز چله کوچک نامیده می‌شد. جشن چله تابستان در آخرین روز چله بزرگ برگزار می‌شود.
آداب و رسوم جشن چله تابستان
اگر چه در حال حاضر جشن چله تابستان به فراموشی سپرده شده، اما در گذشته یکی از مهمترین جشن‌ها برای ایرانیان باستان بود و اهمیت زیادی برای آن قائل بوده‌اند. جشن چله تابستان مرداد در هر شهری به روشی خاص برگزار می‌شد و ایرانیان آداب و رسوم خاصی را برای این جشن داشتند.
یکی از مهمترین رسوم جشن چله تابستان این بود که چند مرد لباس و کلاه مخصوص می‌پوشیدند و دور آتش می‌چرخیدند. همزمان، نوازنده‌های محلی، موسیقی‌های مختص این آیین را می‌نواختند. در نهایت، وقتی روز تمام می‌شد و خورشید غروب می‌کرد، آتشی برپا می‌کردند و مردم دور آتش اشعاری را می‌خواندند. در نهایت، کنار همین آتش به ستایش اهورامزدا و دعا به درگاه وی می‌پرداختند.
مراسم چله تابستان در شهرهای مختلف
همان‌طور که گفته شد، چله تابستان در شهرهای مختلف با آیین‌ها و مراسم گوناگونی جشن گرفته می‌شد. در ادامه، بعضی از شهرهایی که جشن چله مرداد همچنان در آن‌ها برگزار می‌شود، معرفی شده‌اند:
چله تابستان در خراسان
خراسان، یکی از معدود مناطقی است که جشن چله تموز در آن برگزار می‌شود. در این خطه، روز اول تیر ماه آغاز چله در نظر گرفته شده و بلندترین روز سال جشن گرفته می‌شود (به‌ویژه در خراسان جنوبی). در خراسان، ۴۰ روز اول تابستان را چله تموز می‌نامند و ۱۰ مرداد را که چله تابستان در آن به پایان می‌رسد، جشن می‌گیرند.
چله تابستان در دیلمان گیلان
همان‌طور که در بخش‌های قبلی درباره تقویم دیلمی گفتیم، در این نوع گاه‌شمار، سال نو با آغاز بهار شروع نمی‌شود و افرادی که از این تقویم استفاده می‌کرده‌اند، روزهای ۱۷-۱۳ مرداد را به بزرگداشت آیین آغاز سال نو می‌گذراندند. این جشن چله تابستان نوروز بل نیز نامیده می‌شود و مردم محلی دیلمان در این جشن خانه‌تکانی می‌کردند، لباس‌های نو می‌پوشیدند و دور آتش به پایکوبی و خواندن شعر می‌پرداختند.
جشن چله تابستان در کرمانشاه
روستای زردوئی در پاوه استان کرمانشاه، از دیگر مناطقی است که چله تابستان در آن جشن گرفته می‌شود. مراسم جشن چله تابستان به بهانه آغاز برداشت محصولات باغی و شروع روند کاهش دما برگزار می‌شود و شامل آیین‌های مختلفی مثل دف‌زنی، مترسک‌گردانی، اجرای موسیقی محلی، اجرای رقص هلپرکه کردی، توزیع محصولات باغی و…. است.
اگر تصمیم گرفتید به این استان سفر کنید، پیشنهاد می‌کنیم مطلب جاهای دیدنی کرمانشاه در مجله گردشگری فلای تودی را مطالعه کنید.
جشن چله تابستان، از کهن‌ترین جشن های ایران
یکی از کهن‌ترین جشن‌های باستانی در ایران که امروزه تا حد زیادی به دست فراموشی سپرده شده، جشن چله تابستان مرداد است. این مراسم باستانی در چهلمین روز از مرداد و همزمان با آغاز برداشت محصول و روند کاهش دما برگزار می‌شده و هدف از برگزاری آن، جشن و سرور جمعی بوده است. در این مطلب، درباره این جشن و تاریخچه آن صحبت کردیم و با شما درباره آیین‌های آن صحبت کردیم.
آیا تابه‌حال در جشن چله تابستان شرکت کرده‌اید؟ تجربه‌ها یا شنیده‌های خود درباره این جشن را با ما نیز به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول درباره جشن چله تابستان
جشن چله تابستان چه زمانی است؟
این جشن همزمان با چهلمین روز تابستان و در تاریخ ۱۶ مرداد برگزار می‌شود.
جشن چله در کدام مناطق ایران برگزار می‌شود؟
خراسان، کرمانشاه و… از جمله مناطقی هستند که مراسم چله تابستان را برگزار می‌کنند.
جشن چله ۱۴۰۲ چه روزی است؟
تاریخ برگزاری جشن تموز در سال ۱۴۰۲، ۱۰ مرداد است.
توی دو سه تا از عکسها یک عروسک شبیه مترسک دیده میشه اما هیچ توضیحی درباره اش ندادین.