اگر بخواهیم جاهای دیدنی شیراز را لیست کنیم، بدون شک شاهچراغ شیراز در گزینه‌های اول فهرست جای می‌گیرد و یکی از مهم‌ترین جاهایی است که در سفر به این شهر، می‌توان به آن سر زد. اما شاهچراغ کیست؟ چرا به این نام خوانده می‌شود؟ آرامگاه او کجاست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ در این بخش از مجله گردشگری فلای‌تودی، به‌سراغ این جاذبه مذهبی و دیدنی شیراز رفته‌ایم و قرار است تا اطلاعاتی کامل درباره آنجا به دست بیاوریم؛ پس تا پایان این بخش در کنار ما باشید.
حضرت شاهچراغ کیست؟
حضرت سید میراحمد (ع)، پسر بزرگ‌تر امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) هستند که در شیراز دفن شدهاند. پس از حرکت امام رضا به‌سمت طوس، حضرت شاهچراغ هم برای پیوستن به برادرشان به‌سمت این شهر حرکت کردند؛ اما در میانه راه، مامون عباسی تلاش کرد تا ایشان را به مدینه بازگرداند و مانع پیوستنشان به برادرشان شود.
حضرت سید میراحمد تا نزدیکی شیراز پیش رفتند و پس از تلاش‌های حاکم شیراز برای ممانعت از ورود ایشان و درگیری و جنگی خونین، حضرت شاهچراغ از بیراهه وارد شیراز شدند و در منزل یکی از یارانشان به‌شکل پنهانی شروع به زندگی کردند. این زندگی مخفی بیش از یک سال طول نکشید و سرانجام محل زندگی‌شان مشخص شد و در درگیری به شهادت رسیدند.
چرا نام این جاذبه شاهچراغ است؟
درباره دلایل نام‌گذاری شاهچراغ شیراز، داستان‌هایی نقل می‌شوند. بنا بر معروف‌ترین این روایت‌ها، قبل از اینکه محل دفن حضرت احمدبن موسی (ع) مشخص شود، روی آن تلی از خاک وجود داشت. در نزدیکی این تپه، پیرزنی زندگی می‌کرد که هر شب جمعه، نوری درخشان را بر فراز آن تپه می‌دید و این نور تا صبح روشن می‌ماند.
پیرزن که از این موضوع شگفت‌زده شده بود، به امیر عضدالدوله دیلمی، حاکم وقت فارس، خبر داد. امیر عضدالدوله برای اطمینان از صحت این ادعا، شب جمعه به خانه پیرزن رفت و تا صبح بیدار ماند. او نیز نوری درخشان را بر فراز تپه مشاهده کرد. وقتی نور به اوج روشنایی رسید، پیرزن از شدت شادی فریاد زد: شاه! چراغ! همین شد که از آن پس، به این مکان مقدس شاهچراغ می‌گویند.
آدرس و مسیر دسترسی به شاهچراغ شیراز کجاست؟
شاهچراغ هم مانند بسیاری از دیدنی‌های شیراز در محدوده بافت قدیم این شهر و در خیابان احمدی قرار دارد. از همین رو، دسترسی به آن برای مسافران بسیار راحت است. در سفر به شیراز برای دسترسی به حرم با خودروی شخصی، کافی‌ست تا خودتان را به بلوار مدرس و در ادامه به خیابان و بلوار زند برسانید.
اگر هم تصمیم دارید با اتوبوس به حرم بروید، باید بدانید اتوبوس‌های خطوط ۱۶، ۱۵، ۳۹، ۴۶، ۴۷، ۹۳، ۹۴، ۹۵ و ۹۹ از ایستگاه احمدی عبور می‌کنند و با سوار‌شدن بر اتوبوس‌های آن به‌راحتی به حرم می‌رسید. اگر هم شرایط و توانایی پیاده‌روی تا حدود ۳ کیلومتر را داشته باشید، از مترو هم می‌توانید برای رفتن به حرم شاهچراغ شیراز استفاده کنید.
برای استفاده از مترو شیراز باید سوار بر متروی ۴ شوید و در یکی از ایستگاه‌های ولیعصر یا زندیه از مترو پیاده شوید. آدرس دقیق شاهچراغ شیراز به این شرح است:
- آدرس: شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند، خیابان احمدی.
تاریخچه شاهچراغ شیراز | چگونگی کشف آن
سرگذشت و تاریخچه بنای شاهچراغ شیراز، خبر از روزگار پرفراز‌و‌نشیبی می‌دهد که شیراز در طی سالیان از سر گذرانده است. برای سال‌های متمادی، محل دفن امام‌زاده میراحمد مشخص نبود و از همین رو، بنایی هم برای یادبود این شخصیت وجود نداشت؛ تا اینکه در سال‌های ۳۰۸ تا ۳۲۸ هجری شمسی و زمان حکم‌رانی عضدالدوله دیلمی، از سلاطین آل‌بویه، محل خاکسپاری ایشان مشخص شد.
البته تا سال‌ها مزار شاهچراغ چیزی بیشتر از تلی خاک نبود. اما برای اولین‌بار در قرن ششم هجری و در زمان زمام‌داری اتابکان فارس، بنایی با گنبد و بقعه برای بزرگداشت امام‌زاده احمدبن موسی ساخته شد. بعد از آن، بنا به‌ترتیب در سال‌های ۷۴۵ و ۹۱۲ هجری قمری توسط ملکه تاشی خاتون و شاه اسماعیل صفوی مورد بازسازی قرار گرفت.
طی این بازسازی‌ها، بخش‌های زیادی از زمین‌های اطراف به حرم اضافه شدند و با وجود مغازه‌های وقف‌شده و مدرسه حرم، به وسعت و گستردگی آن اضافه شد؛ گنبد اصلی حرم هم در همین زمان ساخته و به یکی از نمادهای شیراز تبدیل شد. از همین زمان هم می‌توانیم نقل‌قول‌های زیادی را در باب اهمیت و جایگاه ویژه شاهچراغ در سفرنامه‌ها و متون تاریخی ببینیم.
ماجرای زلزله و بازسازی‌های حرم
با وجود این بازسازی‌هایی که در حرم صورت گرفته بود، در سال ۹۹۷ بخش‌های زیادی از آن توسط زلزله ویران شد. اهمیت و جایگاه حرم شاهچراغ باعث شد تا نادر‌شاه افشار، بار دیگر در سال ۱۱۴۲ بنای حرم را مرمت و تزییناتی از جنس طلا و نقره با وزن ۷۲۰ مثقال را به بخش‌های داخلی آن اضافه کند. اما این بار هم زلزله تنها حدود ۱۰۰ سال به بنای شاهچراغ فرصت داد و بار دیگر بنای حرم تخریب شد!
این بار قندیل‌های طلا و نقره تزیینات داخلی حرم، هزینه‌های بازسازی را تامین کرد؛ تا اینکه فتحعلی‌شاه قاجار برای مرمت شاهچراغ اقدام کرد و در این دوران، آیینه‌کاری‌های زیبا و خیره‌کننده‌ای به معماری داخلی حرم اضافه شد. از دوران قاجار به بعد، تزیینات ماندگاری به حرم اضافه شدند که تا هم‌اکنون هم پابرجا هستند. آیینه‌کاری‌های شاهچراغ توسط استاد زین‌العابدین در سال ۱۲۶۶ تکمیل شد و در سال‌های ۱۳۳۹ و ۱۳۴۰ کاشی‌کاری‌های چشم‌گیری توسط استاد عیسی بهادری به گنبد حرم اضافه شدند. از دوران پهلوی به بعد هم همواره این حرم مورد توجه بوده و طرح‌های گسترش و بازسازی زیادی در آن اجرا شده است.
گردشی در حرم | معرفی بخش‌های مختلف شاهچراغ
حرم شاهچراغ از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که هر کدام داستان و کارکرد خودش را دارد. در این بخش، قصد داریم تا به‌سراغ بخش‌های مختلف این بنا برویم و آن‌ها را معرفی کنیم.
گنبد حرم شاهچراغ | فیروزه‌ای در میان شهر
اگر به شیراز سفر کرده باشید، احتمالا دیده‌اید که گنبدی فیروزه‌ای و پرنقش‌و‌نگار در میان بافت قدیم شیراز می‌درخشد. این گنبد در واقع از سال ۱۳۷۹ قمری روی حرم شاهچراغ قرار داده شده و کاشی‌کاری‌های انجام‌شده روی آن، از زیباترین نمونه‌ها در سراسر جهان هستند. این گنبد روی اسکلتی فلزی قرار گرفته و کاشی معرق آن، ارتفاع و قطری برابر با ۱۴ متر دارد.
گلدسته‌های شاهچراغ شیراز | جایگاه کبوترهای شهر
دو گلدسته با ارتفاع ۲۳ متر در دو ضلع شمالی و جنوبی حرم ساخته شدهاند و کارکرد آن‌ها رساندن صدای اذان به سراسر فضای حرم است. قلم‌کاری و میناکاری به‌کار‌رفته در این دو گلدسته از زیباترین نمونه‌های هنر ایرانی است. یکی از این گلدسته‌ها با نام‌های خدا متبرک شده و روی دیگری، نام‌های ائمه نقش بسته‌اند.
ایوان شاهچراغ شیراز | اوج هنر منبت
اگر به حرم شاهچراغ سر زده باشید، زیبایی ایوان ورودی حرم، حتما توجه‌تان را به خودش جلب کرده است. این ایوان که با طول ۳۸ متر و نمایی از جنس مرمر، زائران را از حیاط به محوطه داخلی حرم هدایت می‌کند، در زمان علاء الدوله قاجار به حرم شاهچراغ اضافه شده است. در این ایوان ۱۰ ستون مرمری می‌بینیم که با چوب به‌زیبایی تزیین شدهاند و نام‌های خدا روی آن‌ها حک شده است. سقف چوبی ایوان هم از دیگر بخش‌های چشم‌نواز حرم شاهچراغ محسوب می‌شود که توسط کارگاه منبت‌کاری آستان مقدس شاهچراغ به‌زیبایی طراحی و اجرا شده است.
ضریح شاهچراغ شیراز | حریم امن دل‌شکستگان
در قسمت اصلی و مرکزی حرم شاهچراغ، ضریحی با ارتفاع حدود ۳ متر و از جنس نقره وجود دارد که روی آن تزییناتی طلایی کار شدهاند. این ضریح در واقع جایگزین ضریحی است که در سال ۱۲۴۳ هجری قمری و به‌دستور فتحعلی‌شاه قاجار در این مکان قرار گرفته بود. آیینه‌کاری‌های دیوار شمالی و جنوبی این قسمت از دوران قاجار به جا مانده است؛ ضمن اینکه معرق‌کاری‌ها و خاتم‌کاری‌های اجرا‌شده در این قسمت، از عالی‌ترین نمونه‌های ایرانی هستند. معنوی‌ترین بخش حرم شاهچراغ همین نقطه است و بسیاری از مسافران در سفرشان به شیراز، در این گوشه به راز‌و‌نیاز می‌پردازند.
موزه حرم | گنجینه تاریخی شاهچراغ شیراز
اگر به ضلع جنوبی حرم سری بزنید، می‌توانید از موزه حرم شاهچراغ نیز دیدن کنید. این موزه با ۱۷۰۰ متر‌مربع وسعت، از بیش از ۸۰۰۰ اشیای تاریخی نگهداری می‌کند و یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های جنوب کشور محسوب می‌شود. دیدن این موزه و گنجینه تاریخی پنهان در آن، می‌تواند یکی از بخش‌های جذاب و متفاوت سفرتان به شیراز باشد؛ پس پیشنهاد می‌کنیم حتما از آن بازدید کنید.
- ساعت بازدید از موزه: از ساعت ۸ صبح الی ۸ شب
کتابخانه حرم | منبع غنی کتاب‌های مذهبی
یکی از قسمت‌های مهم حرم حضرت شاهچراغ، کتابخانه آن است. این کتابخانه با مساحتی برابر با ۲۵۰۰ متر‌مربع و ظرفیت ۱۰۰ هزار جلد کتاب، برای تمام زائران و مسافران قابل استفاده است. کتابخانه حرم اولین‌بار در سال ۷۷۴ و توسط ملکه تاشی خاتون افتتاح شد؛ اما برای سال‌ها متروکه بود. از سال ۱۳۴۳ شمسی دوباره رونق گرفت و بعد از انقلاب با توجه ویژه‌ای که به آن شد، به یکی از منابع غنی کتاب تبدیل شده است.
معماری حرم شاهچراغ | همراهی هنر با مذهب
در معماری کلی شاهچراغ شیراز از سبک آذری الهام گرفته شده و این حرم از ۴ شاه‌نشین اصلی در چهار‌طرف حرم تشکیل شده است. حیاط بزرگی در میان حرم دیده می‌شود که از دو درب شمالی و جنوبی، می‌توان به آن وارد شد. از زیبایی‌های معماری شاهچراغ می‌توان به حیاط بزرگ حرم و حوض میان آن، درختان کهنسال اطراف حوض و کاشی‌کاری‌های دورتادور حیاط اشاره کرد که ضمن ترکیب با فضای معنوی حرم، حس‌و‌حال ویژه‌ای به شاهچراغ داده است.
حرم شاهچراغ از ۴ صحن و ۳ شبستان تشکیل شده که حرم حضرت احمدبن موسی در قسمت غربی حرم و صحن اصلی و شبستان دارالعباده قرار دارد. در شمال‌شرق حرم هم آرامگاه حضرت سید میر‌محمد قرار دارد که برادر حضرت شاهچراغ بوده است.
روز بزرگداشت شاهچراغ چه روزی است؟
در سال ۱۳۸۶ بنا شد تا روز به‌خصوصی برای بزرگداشت حضرت شاهچراغ در نظر گرفته شود و بهترین گزینه، روز تولد حضرت بود. ولی از آنجایی که روز تولد دقیق حضرت احمدبن موسی، مانند بسیاری از جنبه‌های زندگی‌شان مبهم و نامشخص است، بنابراین یک روز بین تولد حضرت معصومه (ص) و حضرت امام رضا (ع) برای این مسئله در نظر گرفته شد. هم‌اکنون روز ششم ذی‌القعده در تقویم با نام گرامیداشت مقام حضرت شاهچراغ ثبت شده است.
جاذبه‌های گردشگری نزدیک به شاهچراغ شیراز کدامند؟
اگر به نقشه جاهای دیدنی شیراز نگاهی بیندازید، می‌بینید که تعداد قابل توجهی از جاذبه‌های گردشگری این شهر در بافت تاریخی و در نزدیکی حرم حضرت شاهچراغ قرار دارند. بنابراین بعد از زیارت شاهچراغ شیراز، احتمالا مایل هستید تا سری هم به سایر دیدنی‌ها بزنید. در ادامه، برخی از این نقاط گردشگری نزدیک حرم را به‌اختصار بررسی می‌کنیم.
مسجد نصیرالملک | مسجد صورتی
مسجد نصیرالملک شیراز یکی از زیباترین و متفاوت‌ترین مساجد ایران است و بعید است کسی سفری به شیراز داشته باشد و سری به این مسجد با کاشی‌های صورتی و شیشه‌های رنگی نزند! مسجد نصیرالملک در دوران قاجار و به‌دستور میرزا حسن علی ملقب به نصیرالملک ساخته شد و هم‌اکنون یکی از برجسته‌ترین نقاط گردشگری شیراز به حساب می‌آید. به‌دلیل رنگ و لعاب خاص و خیره‌کننده کاشی‌های این مسجد، به آن مسجد صورتی هم می‌گویند.
- آدرس مسجد نصیرالملک: شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند، محله گودعربان، انتهای کوچه.
بازار وکیل | یادگار زندیه
بازار وکیل شیراز در قلب شهر و در نزدیکی شاهچراغ، می‌توان بازار سنتی وکیل را دید که یادگار کریم‌خان زند است و حدود ۲۵۰ سال قدمت دارد. با گردش در این بازار، می‌توانید ضمن لذت‌بردن از معماری زیبا و چشم‌نواز آن، به بسیاری از سوغات شیراز شامل ادویه، صنایع‌دستی و قالی نیز دسترسی پیدا کنید.
- آدرس بازار وکیل: شیراز، خیابان زند، ضلع شرقی میدان شهرداری.
مسجد عتیق | نمایش باشکوه تاریخ و هنر
مسجد عتیق یکی از دیدنی‌های مهجور شیراز به حساب می‌آید که از تاریخی بسیاری پربار برخوردار است. قدمت مسجد به دوران صفاریان و دیلمیان می‌رسد و یکی از قدیمی‌ترین دیدنی‌های شیراز محسوب می‌شود. بنای این مسجد با کاشی‌کاری‌های ظریف و بی‌نظیر، یکی از زیباترین نمونه‌های معماری ایرانی و اسلامی است و تلفیق معماری خیره‌کننده‌اش با فضای معنوی مسجد، ترکیبی دیدنی و بی‌مانند را پدید آورده است.
- آدرس مسجد عتیق: شیراز، بلوار سیبویه، خیابان حضرتی.
نارنجستان قوام | تاریخ با رایحه بهارنارنج
در میان باغ‌های شیراز، نارنجستان قوام یکی از زیباترین و تاریخی‌ترین بناهای شیراز است که در دوره قاجار ساخته شده و نمادی از معماری اصیل ایرانی به شمار می‌رود. این عمارت باشکوه با باغی سرسبز و درختان نارنج فراوان، فضایی دلنشین و آرامش‌بخش را برای بازدید گردشگران فراهم کرده و سالانه گردشگران زیادی را به‌سوی خود فرامی‌خواند. قدمت این باغ به دوران قاجار بازمی‌گردد و به‌دستور علی محمد خان قوام‌الملک، حاکم شیراز برای سکونت ساخته شد. هرچند بعدا برای امور حکومتی از آن استفاده شد و در حال حاضر هم یکی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری شیراز به حساب می‌آید.
- آدرس نارنجستان قوام: شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند، نرسیده به خیابان زینبیه.
هتل‌های نزدیک به شاهچراغ را بشناسیم
همانطور که گفتیم، حرم حضرت شاهچراغ در میان بافت قدیمی شیراز قرار دارد. اهمیت تاریخی این بخش از شهر و وجود جاذبه‌های گردشگری پر‌تعداد در آن، باعث شده تا هتل‌های زیادی در همان محدوده شهر برای رزرو وجود داشته باشند. در ادامه، به‌اختصار به برخی از بهترین هتل‌های شیراز در نزدیکی حرم شاهچراغ اشاره می‌کنیم.
هتل سنتی درباری شیراز | اقامت در فضایی تاریخی
این هتل سه‌ستاره در ۸۰۰ متری حرم شاهچراغ قرار گرفته و یکی از گزینه‌های مناسب برای اقامت در شیراز است. اینترنت، کافی‌شاپ و سالن غذاخوری از امکاناتی هستند که اقامتگاه سنتی درباری شیراز در فضای سنتی و زیبایش به مشتریان خود ارائه می‌دهد.
- آدرس هتل درباری شیراز: شیراز، سه‌راه نمازی به‌طرف شاهچراغ، ابتدای گذر تاریخی سنگ سیاه، رو‌به‌روی بقعه بی‌بی دختران.
هتل ریتون شیراز | اقامتی اقتصادی و آرام
هتل ریتون شیراز هتلی دو‌ستاره است تنها ۶۰۰ متر با حرم فاصله دارد و یکی از گزینه‌های اقتصادی برای اقامت در شیراز است؛ ضمن اینکه به‌دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی خوب، به بسیاری از دیدنی‌های شیراز نزدیک است. با اقامت در هتل ریتون، می‌توانید از امکاناتی مثل پارکینگ، اینترنت و صبحانه استفاده کنید و اقامتی آرام و بی‌دغدغه در سفرتان به شیراز داشته باشید.
- آدرس هتل ریتون شیراز: شیراز، سه‌راه نمازی به‌سمت شاهچراغ، کوچه ششم شهید دستغیب.
اقامتگاه سنتی گل طاها شیراز | سفر به دوران قاجاریه
اگر مایل به اقامت در فضایی سنتی و در قلب بافت تاریخی شیراز باشید، احتمالا هتل سنتی گل طاها شیراز یکی از جذاب‌ترین گزینه‌ها برای شما خواهد بود. این خانه تاریخی با حرم شاهچراغ تنها ۵۷۵ متر فاصله دارد و با داشتن فضای زیبا، اینترنت، صبحانه و موقعیت جغرافیایی مناسب از زائران و مسافران به‌خوبی استقبال می‌کند.
- آدرس اقامتگاه گل طاها شیراز: شیراز، سه‌راه نمازی، محله سنگ سیاه، بازارچه ارامنه، مقابل کلیسای ارامنه.
رستوران‌های نزدیک به شاهچراغ شیراز را بشناسیم
اگر پس از ساعاتی زیارت و استفاده از فضای معنوی حرم شاهچراغ، احساس گرسنگی کردید، کافی‌ست تا به یکی از بهترین رستوران‌های شیراز در همان محدوده سری بزنید. در محدوده بافت قدیمی شیراز، گزینه‌های متنوعی از کباب، غذاهای خیابانی و رستوران‌های سنتی را پیدا خواهید کرد. در ادامه، تعدادی از رستوران‌های نزدیک به حرم را نام می‌بریم:
- رستوران قجریه؛
- رستوران ضیافت حرمین؛
- اقامتگاه خانه پرهامی؛
- رستوران هزاردستان؛
- سفره‌خانه سنتی وکیل.
شاهچراغ شیراز | چشم‌و‌چراغ شهر زیبای شیراز
شیراز یک مجموعه بی‌نقص و کامل گردشگری را در دل خود جای داده است. فرقی ندارد اهل زیارت باشید یا سیاحت؛ در هر حال، بسیاری از جاذبه‌های دیدنی طبیعی، تاریخی و مذهبی در این شهر زیبا و پرقدمت وجود دارند که می‌توانید برای بازدید از آن‌ها برنامه‌ریزی کنید. شاهچراغ شیراز نه‌تنها به‌عنوان یک مکان مذهبی و مقدس، بلکه به‌عنوان یک اثر مهم هنری و تاریخی در اذهان شناخته شده است و گردشگران زیادی را از سراسر ایران به‌سوی خود دعوت می‌کند.
ما از تاریخچه شاهچراغ، معماری و بخش‌های مختلف حرم گفتیم و سعی کردیم تا تمام زوایای آن را پوشش دهیم. اگر نظر یا پیشنهادی درباره هر یک از بخش‌های این مطلب داشتید یا اگر قبلا به زیارت شاهچراغ شیراز رفته بودید، در قسمت نظرات، مشتاق خواندن نظرات و تجربه‌های ناب شما هستیم.
سوالات متداول درباره شاهچراغ شیراز
از شاهچراغ شیراز در چه ساعاتی می‌توان بازدید کرد؟
بازدید و زیارت شاهچراغ شیراز، هیچ محدودیتی ندارد و در هر ساعتی از شبانه‌روز می‌توانید برای بازدید از آن اقدام کنید.
شاهچراغ کیست؟
شاهچراغ در واقع همان سید احمدبن موسی کاظم، پسر ارشد امام موسی کاظم و برادر امام رضا و حضرت معصومه است.
چه کسانی در شاهچراغ دفن هستند؟
بسیاری از بزرگان فرهنگ، هنر و عالمان دینی اهل شیراز در محوطه شاهچراغ دفن شدهاند که از مشهورترین آن‌ها، می‌توان به فرهنگ شیرازی، وصال شیرازی، آیت‌الله عبدالحسین دستغیب و آیت‌الله شیخ عبدالحسین حائری شیرازی اشاره کرد.
شاهچراغ به چه معناست؟
بنا بر بسیاری از روایات، از مزار حضرت احمدبن موسی، نوری ساطع می‌شده و بر محیط اطراف می‌تابیده است؛ از همین رو به آن شاهچراغ می‌گویند.
