مهم نیست که قبلا به شیراز رفته باشید یا خیر؛ حتی اگر قصد دارید برای چندمین‌بار به این شهر سفر کنید، احتمالا فهرستی از نقاط دیدنی هستند که قصد سر‌زدن به آن‌ها را دارید. در صدر این فهرست، در کنار حافظیه و سعدیه و مسجد زیبای نصیر، ممکن است باغ ارم شیراز هم وجود داشته باشد. این باغ که با معماری ویژه و محوطه با‌صفایش در میان شهر شیراز می‌درخشد، سرگذشت جذابی هم دارد. در این مطلب از مجله گردشگری فلای‌تودی، با هم سری به باغ بهشت یا همان ارم خواهیم زد.
باغ ارم شیراز کجاست؟
شیراز را که به‌طرف شمال‌غربی بروید، بعد از اتوبان چمران، در بلوار ارم به ورودی و سردر آجری باغ ارم شیراز می‌رسید. این جاذبه که از معروف‌ترین نقاط گردشگری شیراز است، از یک عمارت اعیانی سه‌طبقه و یک باغ بزرگ و پردار‌ودرخت تشکیل شده که هرساله میزبان هزاران گردشگر و مسافر است.
از نکات مهم باغ ارم، این است که از معدود آثاری است که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. شاید جالب باشد که بدانید تنها آثاری در فهرست این میراث قرار می‌گیرند که علاوه بر بی‌همتایی معماری، شاهدی بر نبوغ و خلاقیت انسانی باشند.
در باغ ارم شیراز هم‌نشینی هماهنگی از معماری و طبیعت را می‌توانید ببینید. جدا از عمارت زیبای واقع در باغ با کاشی‌کاری‌های رنگی و دل‌نشینش، در باغ ارم می‌توانید یک پوشش گیاهی بی‌نظیر را از نزدیک مشاهده کنید؛ از انواع گل‌ها و گیاهان تا درختان بهارنارنج، کاج، افرا و سپیدار در این باغ به چشم می‌خورند. همین‌طور متنوع‌ترین گلستان رز ایران و بلندترین سرو شیراز در این باغ یازده هکتاری قرار دارند. بی‌جهت نیست که باغ گیاه‌شناسی واقع در این مجموعه، تحت حفاظت دانشگاه شیراز نگهداری می‌شود.
جذاب‌ترین بخش باغ ارم شیراز، بخش مرکزی آن است که از یک ردیف درختان موازی سرو و حوض فیروزه‌ای میان آن‌ها تشکیل شده و با یک ساختار متقارن و چشم‌نواز، به یک عمارت زیبا و چشم‌نواز می‌رسد. قدم‌زدن در این بخش از باغ، همراه با استشمام بوی بهارنارنج و گوش‌دادن به نوای خوش موسیقی ایرانی که معمولا در مجموعه طنین‌انداز شده است، لحظاتی به‌یادماندنی و دل‌انگیز را برای‌تان می‌سازد.
چگونه به باغ ارم برویم؟
برای دسترسی به این باغ و بازدید از آن، می‌توانید از خودرو، مترو یا اتوبوس استفاده کنید. در ادامه، هر سه این راه‌ها و مسیر آن‌ها را شرح می‌دهیم.
دسترسی با خودرو
همان‌طور که پیشتر اشاره کردیم، باغ ارم در شمال‌غربی شهر شیراز قرار دارد. برای دسترسی به آن، باید خودتان را به اتوبان چمران برسانید، بعد از رسیدن به میدان دانشجو ( یا همان میدان علم) به سمت چپ بپیچید و پس از طی‌کردن بلوار دانشجو و رسیدن به میدان ارم، وارد بلوار ارم شوید. اینجا تقریبا به باغ ارم رسیده‌اید و دیوارهای آجری آن را می‌توانید ببینید. کمی که جلوتر بروید، سردر و ورودی باغ را هم پیدا خواهید کرد.
دسترسی از طریق مترو
شیراز متروی تمیز و خلوتی هم دارد که برای تردد در شهر، می‌توانید از آن استفاده کنید. برای رسیدن به باغ ارم شیراز، باید سوار یکی از قطارهای خط یک شوید و خودتان را به ایستگاه نمازی برسانید. از اینجای مسیر باید حدود ۱۰ دقیقه در بلوار دانشجو پیاده بروید تا به میدان ارم و بلوار ارم برسید. کمی که در بلوار ارم پیش بروید، ورودی باغ را خواهید دید.
دسترسی با اتوبوس
اگر هم بخواهید با اتوبوس به باغ ارم بروید، باید بگوییم که نزدیک‌ترین ایستگاه، در میدان ارم واقع شده است. ضمن اینکه اتوبوس‌های خطوط مختلف از این ایستگاه عبور می‌کنند و به‌سادگی می‌توانند شما را به مقصدتان برسانند.
- آدرس باغ ارم: شیراز، بلوار ارم، خیابان ارم.
زمان بازدید از باغ ارم شیراز
بازدید از باغ ارم، همه‌روزه از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب امکان‌پذیر است. هرچند پیشنهاد می‌کنیم در نیمه دوم سال، قبل از تاریک‌شدن هوا به این مجموعه سر بزنید و از زیبایی و جذابیت محیط در نور خورشید استفاده کنید.
هرگاه صحبت از سفر به شیراز و به‌تبع آن دیدن باغ ارم می‌شود، عموما توصیه همه، اردیبهشت و فصل بهارنارنج است که البته توصیه درستی است. اما دیدن این فضا و گشت‌زدن در آن در سایر فصل‌های سال و به‌ویژه برگ‌ریزان پاییز هم خالی از لطف نیست.
تاریخچه باغ ارم شیراز
رمز‌و‌راز زیادی درباره تاریخچه واقعی و ساخت باغ ارم وجود دارد. هیچ‌کس دقیقا نمی‌داند این باغ اولین‌بار در چه سالی و توسط چه کسی ساخته شده است. ولی از آنجایی که در زمان سلطان سنجر، باغ‌های دیگری هم در ایران ساخته شده‌اند، ساخت باغ ارم را هم طبق حدسیات به این پادشاه سلجوقی نسبت می‌دهند.
در تاریخ آل اینجو، آل مظفر و دوران طلایی صفویه و سفرنامه‌های باقی‌مانده از آن زمان هم ارجاعاتی به باغ ارم شیراز و آبادانی آن شده است. در واقع قدیمی‌ترین اسنادی که بر وجود این باغ دلالت دارند، مربوط است به قرن دهم و یازدهم هجری است. این عمارت در سال‌های بعد از آن، توسط کریم‌خان برای استفاده سران سلسله زند مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته و بعد از سقوط زندیه، توسط ایل قشقایی و سپس قاجار به‌عنوان مقر حکمرانی استفاده می‌شده است.
بعد هم در همان دوران قاجار، توسط حاج نصیرالملک شیرازی، حکمران وقت فارس و موسس مسجد معروف نصیرالملک، خریداری و عمارت فعلی باغ ارم با دستور و نظارت او ساخته شد. بعد از مرگ حاج نصیرالملک، مدتی این ملک توسط وراثش اداره می‌شد، تا اینکه چندین سال بعد و توسط حکومت پهلوی مصادره و به فرح پهلوی واگذار شد. همان زمان، ساختمان و باغ مجموعه مورد بازسازی اصولی قرار گرفت و سپس به دانشگاه شیراز اهدا شد. امروزه بخش عمارت در اختیار دانشکده حقوق و باغ در اختیار دانشکده کشاورزی این دانشگاه است.
عمارت باغ ارم
عمارت نهایی بنا که به‌مرور و با اضافه‌شدن به زمین‌های مجموعه، در مرکز محوطه باغ ارم قرار گرفته است، در زمان حکومت قاجار ساخته شده است. این بنا توسط محمد‌حسن شیرازی، از معماران خبره و مشهور شیراز، در ۳ طبقه طراحی و با تاثیر از معماری صفویه و قاجار بنا شده است.
در طبقه اول، سرداب و حوض‌خانه قرار دارد. نهر آبی که در باغ جریان دارد، در ادامه به همین سرداب می‌رسد و علاوه بر ایجاد یک محیط آرامش‌بخش، به خنک‌شدن هوای خانه در تابستان هم کمک می‌کند. از جمله زیبایی‌های این طبقه، می‌توان به ستون‌های حجاری‌شده، تزیینات سقف و دیوارها و کاشی‌های منقش به تصاویر خسرو و شیرین اشاره کرد که به دلیل بسته‌بودن عمارت، از دیدن آن‌ها محرومیم.
در طبقه دوم و سوم، راهروها، اتاق‌ها و یک سالن بزرگ قرار دارند که نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های دوران قاجار در گوشه‌گوشه‌آن‌ها به چشم می‌خورند. اما شاید زیباترین بخش طبقه دوم و سوم، سقف بلند ایوان، کاشی‌کاری‌های نفس‌گیر قجری، سرستون‌های نقاشی‌شده و گچ‌بری‌های یکتا و بی‌نظیر آن باشد که خوشبختانه نما و زیبایی آن از داخل باغ مشخص است.
یکی از قسمت‌های فوق‌العاده باغ ارم شیراز، قسمت پیشانی عمارت محسوب می‌شود که از ۵ طاق دایره‌ای تشکیل شده است. روی این طاق‌ها، تصاویری مانند تصویر ناصرالدین‌شاه قاجار بر اسب سفید، خسرو و شیرین، یوسف و زلیخا و سلیمان و ملکه صبا با رنگ‌هایی جاندار و زیبا نقش بسته‌اند که برگرفته از داستان‌های مذهبی و اشعار نظامی و فردوسی هستند. این کاشی‌کاری‌ها در هیچ‌یک از بناهای شیراز تکرار نشده‌اند و همین، نشان از منحصر‌به‌فرد‌بودن این باغ در میان سایر آثار تاریخی دارد.
ساختار باغ ارم شیراز
زمین باغ ارم به‌شکل یک مستطیل است که قبلا دورش دیواری از کاهگل بوده؛ ولی اکنون از دورتادور آن با نرده محافظت شده است. زمانی که به باغ وارد می‌شوید، اگر به‌سمت چپتان نگاه کنید، گذرگاه اصلی باغ را می‌بینید که درختان سروناز در دو ردیف موازی به شما خوش‌آمد می‌گویند. اگر هم دقیق‌تر نگاه کنید، بلندترین و تنومند‌ترین سروناز را می‌بینید که کهنسال‌ترین سرو شیراز است و بنا‌بر برخی روایات چندصد سال سن دارد.
از این گذرگاه که بگذرید، می‌بینید که در قسمت جلوی عمارت باغ، یک حوض با مساحت ۳۳۵ متر وجود دارد. این حوض از ۱۸ قطعه سنگ ساخته شده و گفته می‌شود سنگ اصلی آن از دوران ایلخانی برجای مانده است. حوض و نهرهای متصل به آن، علاوه بر جلوه‌ای که باغ بخشیده‌اند، وظیفه آبیاری درختان باغ را هم انجام می‌دهند و مسئول سبزی و طراوت باغ در تمام این سال‌ها هستند. همین‌طور در ۴ طرف حوض اصلی باغ، ۴ نخل سر‌به‌فلک‌کشیده کاشته شده‌اند و با عظمت و شکوهشان، تصویر پیش چشمانتان را کامل کرده‌اند.
پلان باغ ارم شیراز در طول تاریخ
همان‌طور که می‌دانید، بارزترین ویژگی معماری ایرانی، تقارن شگفت‌انگیز آن، حتی در کوچک‌ترین جزئیات است. باغ ارم شیراز هم در ابتدا مبتنی بر همین اصل معماری ایرانی و به‌شکلی کاملا متقارن ساخته شده بود. این تقارن را در قدیمی‌ترین پلان موجود از باغ ارم می‌توانید به‌وضوح ببینید.
البته بعدها در بازسازی‌های متعدد در زمان‌های مختلف، بخشی از این تقارن از میان رفت، مقداری از معماری ژاپنی به آن اضافه و ساختار هندسی باغ دست‌خوش تغییراتی شد.
کتیبه های باغ ارم شیراز
مانند بسیاری از بناهای تاریخی در گوشه‌گوشه ایران، در بخش بیرونی عمارت باغ ارم هم کتیبه‌های منقش وجود دارند. بیشتر این کتیبه‌ها در دوران نصیرالملک نصب شده‌اند و جلوه باشکوهی به عمارت داده‌اند.
در نمای شرقی عمارت، ۶ کتیبه حجاری‌شده از جنس مرمر نصب شده‌اند که اشعاری از حافظ، سعدی، فصیح‌الملک شوریده شیرازی و همین‌طور آیاتی از قرآن با خطوط نستعلیق بر آن‌ها نقش بسته است. در دو طرف ایوان هم دو کتیبه قرینه قرار دارند که منقوش به طرح سربازان هخامنشی هستند.
بخش گیاه شناسی باغ ارم
بعد از اهدای باغ ارم به دانشگاه شیراز از سال ۱۳۵۸ با همراهی بخش باغبانی دانشگاه، دانشکده کشاورزی و بخش زیست‌شناسی دانشکده علوم، قسمت گیاه‌شناسی در این باغ دایر شد. در این بخش، برنامه‌ریزی شد تا ضمن حفظ تنوع گیاهی موجود، گونه‌های متنوع گیاهان از سراسر جهان و ایران به این باغ آورده شوند.
در بخش گیاه‌شناسی باغ، مجموعه‌ای از درختان مثمر (دارای میوه) و غیر مثمر را می‌توانید ببینید؛ از درختانی چون سرو، ارغوان، بید مجنون، افرا، سپیدار، کاج و بیدمشک گرفته تا درختانی چون خرمالو، گلابی، نارنج، انار، ازگیل، گردو و بادام در باغ ارم شیراز وجود دارند.
گونه‌های گیاهی باغ ارم، تنها به درختان آن محدود نمی‌شود و به داشتن گل‌های متنوعش هم مشهور است. علاوه بر انواع درختچه‌های زینتی، گیاهان گلخانه‌ای و گیاهان حصاری، مجموعه گل رز آنجا هم با تنوع بیش از ۲۵۰ گونه رز، از معروف‌ترین گلستان‌های موجود در آسیا است.
دیگر بخش های باغ ارم شیراز
باغ ارم به‌جز عمارت اصلی و محوطه باغ، از بخش‌های دیگری هم تشکیل شده که در ادامه، به‌اختصار توضیحی درباره آن‌ها می‌دهیم.
اندرون
در قسمت پشت عمارت اصلی، بخش اندرون قرار دارد که در زمان قاجار ساخته شده و از جهت معماری، تزیینات و کاشی‌کاری، به عمارت اصلی شبیه است. این بخش در زمان قاجار و قبل از آن، با کاربری معمول اندرونی و توسط اهالی خانه استفاده می‌شده است.
موزه سنگ
از سال ۱۳۹۰، در طبقه همکف عمارت اصلی، موزه سنگ گوهر دریای نور دایر شده است. با بازدید از این موزه، می‌توانید مجموعه زیبایی از سنگ‌ها و جواهرات تراش‌خورده، گوهرهای کمیاب و قیمتی و انواع زیورآلات دست‌ساز را از نزدیک مشاهده کنید.
قسمت اداری
مثل هر مجموعه تاریخی دیگر، در باغ ارم هم یک بخش به‌عنوان واحد سرپرستی و اداری وجود دارد که در کنار عمارت اصلی واقع شده و از ۸ اتاق تشکیل شده است.
تفریحات جانبی باغ ارم شیراز
یکی از امکانات جالبی که در مجموعه باغ ارم در اختیارتان قرار دارد، پوشیدن لباس سنتی و محلی اقوام مختلف ایران و ثبت‌کردن عکس یادگاری در محیط تاریخی و زیبای باغ است. آن چیزی که در آینده باعث یادآوری خاطرات خوش سفر و آوردن لبخند به گوشه لب شماست، همین عکس‌ها هستند.
یکی دیگر از تفریحات شیراز، قطعا خوردن فالوده شیرازی یا نوشیدن عرقیجات سنتی است. در گوشه‌ای از باغ ارم شیراز هم غرفه‌هایی برای سفارش خوراکی وجود دارند که می‌توانید در آن‌ها بنشینید و ضمن استفاده از فضای مجموعه، از صرف خوراکی یا نوشیدنی خود لذت ببرید.
رستوران‌های نزدیک باغ ارم شیراز کدام‌اند؟
ممکن است بعد از چند ساعت گشت‌و‌گذار در محوطه باغ و عمارت ارم، احساس گرسنگی کنید و به‌دنبال یک رستوران بگردید تا برای لحظاتی، استراحت کنید و غذایی لذیذ میل کنید. در ادامه مطلب، تعدادی از رستوران‌های نزدیک به باغ ارم را با ذکر آدرس معرفی می‌کنیم.
رستوران شاطر عباس
از باغ ارم تنها با ۱۵ دقیقه پیاده‌روی، می‌توانید به این رستوران سنتی برسید و انواع غذاهای ایرانی شامل کباب و پلو و خورش را سفارش دهید. پیشنهاد می‌کنیم کلم‌پلوی شیرازی را هم امتحان کنید!
- آدرس: خیابان خاک‌شناسی.
رستوران کهن
اگر غذای ایرانی بخواهید و در عین حال، علاقه‌ای به محیط‌های سنتی و سفره‌خانه‌ای نداشته باشید، می‌توانید رستوران کهن را انتخاب کنید. در این رستوران هم انواع کباب و غذاهای ایرانی سرو می‌شوند.
- آدرس: بین چهارراه چنچنه و تپه تلویزیون.
رستوران بل پاسی
اگر هم تمایلی به غذاهای ایرانی نداشته باشید، گزینه‌های دیگری در اطراف باغ ارم برای‌تان وجود دارند. مثل رستوران ایتالیایی بل‌پاسی که می‌توانید انواع پیتزا، پاستا، بیف و سالاد را در آنجا امتحان کنید.
- آدرس: خیابان خاک‌شناسی، جنب کافی‌شاپ تولیپ.
چه هتل هایی در نزدیکی باغ ارم شیراز قرار دارند؟
اگر تصمیم دارید در سفرتان در یکی از هتل‌های نزدیک باغ ارم اقامت داشته باشید، باید بدانید که نزدیک‌ترین هتل حدود ۲ کیلومتر با این باغ فاصله دارد؛ البته این مسافت با خودرو، در کمتر از ۵ دقیقه طی می‌شود. در ادامه، تعدادی از هتل‌های نزدیک باغ ارم را به شما معرفی می‌کنیم. برای آشنایی با بهترین هتل های شیراز، به مجله گردشگری فلای‌تودی مراجعه کنید.
هتل پارس شیراز
این هتل چهارستاره از جهت دسترسی، یکی از بهترین موقعیت‌ها را در شیراز دارد. هتل پارس علاوه بر نزدیکی به باغ ارم، با حافظیه و دروازه قرآن هم فاصله زیادی ندارد، از امکانات رفاهی خوبی برخوردار است و بسیاری از انتظارات شما را از یک هتل به‌خوبی برآورده می‌کند.
- آدرس: شیراز، خیابان کریم‌خان زند، روبه‌روی خیابان فلسطین.
هتل چمران شیراز
این هتل پنج‌ستاره که از مرتفع‌ترین ساختمان‌های شیراز هم به حساب می‌آید، کمتر از ۴ کیلومتر با باغ ارم شیراز فاصله دارد. این هتل با چشم‌اندازی دیدنی به باغ‌های قصرالدشت و همین‌طور باقی شهر، اقامت جذاب و آرامی را برای‌تان فراهم می‌کند.
- آدرس: شیراز، بلوار شهید چمران.
هتل کریم خان زند
این هتل چهارستاره و لوکس هم کمتر از ۴ کیلومتر با باغ ارم فاصله دارد و یکی از مدرن‌ترین هتل‌های شیراز است. با اقامت در این هتل، یک فضای سنتی تلفیقی را هم تجربه خواهید کرد که در کنار خدمات، امکانات و دسترسی بسیار خوب، سفر خاطره‌انگیزی برای‌تان رقم خواهد زد.
- آدرس: شیراز، خیابان رودکی.
باغ ارم | بهشتی کوچک در میان شیراز
دیدن باغ ارم شیراز، هیچ‌وقت تکراری نمی‌شود و انرژی و زیبایی فضا، هر بار با شکلی جدید شما را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اگر در بهار به شیراز رفتید، دیدن شکوفه‌ها و استشمام بوی بهارنارنج را از دست ندهید. اگر در تابستان در شیراز بودید نیز دیدن صفای باغ و خنکای جریان آب درون نهرهای آن را فراموش نکنید.
در صورتی که در پاییز سری به شیراز زدید، قدم‌زدن در بلوار زیبای ارم و دیدن تصویر زیبای پاییزی باغ را حتما تجربه کنید. اگر هم در زمستان به باغ سر زدید، از منظره برفی و خیره‌کننده آن لذت ببرید. جاهای دیدنی شیراز زیاد هستند؛ ما در این مطلب، به معرفی باغ ارم شیراز و بخش‌های مختلف آن پرداختیم. حال نوبت شماست که از تجربه‌های ناب خود از بازدید از این جاذبه برای‌مان بنویسید.
سوالات متداول درباره باغ ارم
باغ ارم در کدام منطقه شیراز واقع شده است؟
باغ ارم در شمال‌غربی شیراز، در میدان ارم و در نزدیکی دانشگاه شیراز واقع شده است.
در چه ساعاتی بازدید از باغ ارم امکان‌پذیر است؟
هر روز از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب، می‌توانید از این جاذبه تاریخی بازدید کنید.
باغ ارم چه زمانی ساخته شده است؟
از تاریخ ساخت این باغ، اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما احتمالاتی وجود دارد که توسط سلطان سنجر، در زمان سلجوقیان و قرن دهم ساخته شده باشد.
هزینه بلیط ورودی باغ ارم چقدر است؟
هزینه بلیط برای گردشگران داخلی، ۵ هزار تومان و برای توریست‌های غیر ایرانی، ۵۰ هزار تومان است.
